Nhiều doanh nghiệp nhỏ hoặc hộ kinh doanh chuyển đổi mô hình thường đặt ra câu hỏi: “Doanh nghiệp dưới 10 người có phải đóng bảo hiểm xã hội (BHXH) cho người lao động không?”. Thực tế, quy định về nghĩa vụ đóng BHXH, BHYT, BHTN không phụ thuộc vào quy mô doanh nghiệp mà dựa trên bản chất của quan hệ lao động và loại hình hợp đồng lao động.
Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ những quy định pháp luật liên quan, đồng thời chỉ ra những rủi ro nếu không thực hiện đúng – ngay cả khi doanh nghiệp chỉ có 1 nhân viên.
Không phân biệt lớn nhỏ – miễn có lao động, là phải đóng BHXH bắt buộc
Theo Điều 2, Luật Bảo hiểm xã hội 2014, những đối tượng phải tham gia BHXH bắt buộc bao gồm:
“Người lao động làm việc theo hợp đồng lao động không xác định thời hạn, hợp đồng xác định thời hạn từ 1 tháng trở lên.”
Cũng theo Luật Việc làm 2013, nếu người lao động làm việc theo hợp đồng từ 3 tháng trở lên, thì bắt buộc phải đóng bảo hiểm thất nghiệp (BHTN).
Vì vậy, dù doanh nghiệp chỉ có 2, 5 hay dưới 10 người, nhưng nếu ký hợp đồng lao động đúng quy định thì vẫn phải tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc.
Trường hợp nào không phải đóng BHXH bắt buộc?
Một số doanh nghiệp nhỏ thường tận dụng các kẽ hở pháp lý để né tránh đóng BHXH bằng cách:
- Thuê cộng tác viên, trả lương khoán, ký hợp đồng dịch vụ
- Ký hợp đồng thử việc, ngắn dưới 1 tháng
- Thỏa thuận miệng, không lập hợp đồng bằng văn bản
Tuy nhiên, theo các văn bản hướng dẫn từ BHXH Việt Nam, cơ quan quản lý có thể xem xét bản chất hợp đồng thay vì hình thức. Nếu:
- Có sự quản lý, điều hành từ doanh nghiệp
- Có thời gian làm việc cụ thể, trả lương theo tháng
- Có trách nhiệm, nội quy, tính chất ổn định
Dù gọi là “cộng tác viên” hay “lao động thời vụ”, vẫn phải đóng BHXH bắt buộc. Nếu không thực hiện, doanh nghiệp sẽ gặp phải những rủi ro sau:
Doanh nghiệp bị truy thu số tiền bảo hiểm lẽ ra phải đóng trong 5 năm gần nhất, kèm phạt chậm nộp và xử phạt vi phạm hành chính, có thể lên tới tổng mức 18%–26% lương tháng x số tháng trốn đóng.
Doanh nghiệp dưới 10 người có ưu đãi gì không?
Đúng là hiện tại Nhà nước có nhiều chính sách hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ, nhưng không có nội dung nào miễn đóng BHXH bắt buộc nếu có sử dụng lao động đúng quy định.
Tuy nhiên, doanh nghiệp có thể được:
- Tạm dừng đóng vào quỹ hưu trí, tử tuất nếu gặp khó khăn do thiên tai, dịch bệnh
- Giảm mức đóng BHTN trong một số giai đoạn đặc biệt (theo Nghị quyết)
- Hưởng hỗ trợ từ quỹ BHTN nếu NLĐ nghỉ việc vì dịch bệnh, cắt giảm sản xuất
Nếu doanh nghiệp chưa có nhân sự làm toàn thời gian, có thể:
- Ký hợp đồng khoán việc với các cá nhân không làm việc thường xuyên
- Sử dụng lao động dưới 1 tháng (không bắt buộc tham gia BHXH, trừ tai nạn lao động)
Nhưng cần hết sức thận trọng khi vận dụng, để không bị quy kết trốn đóng BHXH.
Các khoản bảo hiểm bắt buộc và tỷ lệ đóng
Nếu doanh nghiệp có từ 1 người lao động trở lên, ký HĐLĐ từ 1 tháng trở lên, thì cần tham gia các khoản bảo hiểm bắt buộc như sau:
| Loại bảo hiểm | Doanh nghiệp đóng | Người lao động đóng |
| BHXH (hưu trí, tử tuất) | 17.5% | 8% |
| BHYT | 3% | 1.5% |
| BHTN | 1% | 1% |
| Tổng | 21.5% | 10.5% |
Nếu nhân viên có mức lương là 7 triệu đồng/tháng (bằng mức lương tối thiểu vùng), thì doanh nghiệp phải đóng:
- 7.000.000 × 21.5% = 1.505.000 đồng
- Người lao động trích từ lương: 7.000.000 × 10.5% = 735.000 đồng
Tổng cộng hơn 2.2 triệu đồng tiền bảo hiểm/tháng cho mỗi lao động.
Có nên đóng BHXH cho người lao động không?
Từ góc nhìn pháp lý:
- Bắt buộc phải đóng nếu ký hợp đồng lao động đủ điều kiện.
- Tránh bị truy thu, phạt hành chính và mất uy tín doanh nghiệp.
Từ góc nhìn doanh nghiệp:
- Mặc dù tăng chi phí ban đầu, nhưng là bước đầu tạo niềm tin, giữ người giỏi, tránh rủi ro kiện tụng lao động.
- BHXH, BHYT, BHTN cũng là phúc lợi gắn kết nhân sự, giúp công ty ổn định lâu dài.
- Với doanh nghiệp đang tăng trưởng, có hồ sơ đóng bảo hiểm đầy đủ cũng là điểm cộng khi tiếp cận vốn ngân hàng, đối tác B2B.
Một số lời khuyên cho doanh nghiệp nhỏ
- Tuyển chọn kỹ: Nếu không cần người làm việc thường xuyên, hãy ký khoán việc – nhưng cần chi tiết rõ ràng, tránh bị quy kết là HĐLĐ trá hình.
- Tư vấn với đơn vị kế toán hoặc luật lao động trước khi ký hợp đồng để xác định rõ trách nhiệm bảo hiểm.
- Tổ chức quản lý lương – chi phí hợp lý: Có thể cơ cấu lại thu nhập (phụ cấp không đóng BHXH) để tối ưu chi phí nhưng vẫn đúng luật.
- Không nên trốn tránh nghĩa vụ bảo hiểm bằng hợp đồng thử việc kéo dài hoặc hợp đồng miệng – có thể bị quy trách nhiệm sau này.
Dù chỉ có dưới 10 lao động, thậm chí chỉ 1 người, doanh nghiệp vẫn có nghĩa vụ đóng BHXH, BHYT, BHTN bắt buộc nếu ký hợp đồng lao động theo đúng luật định. Việc không đóng bảo hiểm không chỉ là hành vi vi phạm pháp luật mà còn tiềm ẩn nhiều rủi ro tài chính và pháp lý về sau.
Nếu bạn là chủ doanh nghiệp nhỏ, hãy xem chi phí bảo hiểm không chỉ là gánh nặng mà là đầu tư cho sự ổn định dài hạn. Một đội ngũ gắn bó, có bảo hiểm đầy đủ là nền tảng vững chắc để doanh nghiệp đi đường dài.